Toksoplazmoza jest zoonozą (czyli chorobą odzwierzęcą), wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Człowiek zaraża się przez pożywienie, brudne ręce i wodę zanieczyszczoną formami zakaźnymi.
Trochę teorii:
Toksoplazma gondii występuje w 3 formach: oocysty, tachyzoitu i bradyzoitu.
- Oocysty (zygoty) są to zakaźne formy rozwojowe pierwotniaka które powstają w nabłonku jelita cienkiego kota podczas rozmnażania płciowego i następnie są wydalane z kałem. Zarażony kot wydala kilka milionów oocyst dziennie przez około 1-3 tygodni; po tym czasie wydalanie cyst jest sporadyczne lub zanika całkowicie. Oocysty przy dostępie tlenu, w odpowiedniej wilgotności i temperaturze, w wyniku sporulacji wykształcają wewnątrz sporozoity i stają się inwazyjne dla ssaków (w tym ludzi) oraz dla ptaków.
- Tachyzoity są postaciami wewnątrzkomórkowymi pasożyta. W ostrej fazie inwazji mogą pojawiać się we krwi i limfie, ale są niszczone przez przeciwciała pojawiające się po 10-14 dniach od zarażenia. Powstają zarówno u żywiciela ostatecznego, jak i pośrednich. W komórkach żywicieli mogą tworzyć tzw. pseudocysty, które zawierają od 16 do 32 tachyzoitów. Cysty te pozostają przy życiu przez kilka tygodni do kilku lat, po czym ulegają zwapnieniu.
- Bradyzoity (cystozoity, stadium wolno dzielące się) powstają w wyniku bezpłciowego rozmnażania się pierwotniaka podczas inwazji przewlekłej w wielu narządach kota i żywicieli pośrednich. Tworzą się cysty tkankowe (najczęściej w mięśniach i mózgu gospodarza), wypełnione setkami, a nawet tysiącami bradyzoitów. Mają one zdolność przetrwania w organizmie gospodarza przez wiele miesięcy, a nawet lat, zachowując pełną inwazyjność i powodując stalą stymulację układu odpornościowego gospodarza.
Większość infekcji u ludzi przebiega bezobjawowo lub z nieswoistymi objawami; najczęściej występują, objawy grypopodobne (bóle mięśniowe, bóle głowy, zapalenie gardła oraz uczucie osłabienia), gorączka, powiększone węzły chłonne oraz dolegliwości stawowe. Ten niecharakterystyczny przebieg powoduje, że zazwyczaj zakażenie Toxoplazma gondii nie jest rozpoznawane, pomimo szerokiego rozpowszechnienia. W zależności od populacji, u około 50-70% dorosłych ludzi można wykryć przeciwciała przeciwko temu pierwotniakowi, świadczące o przebytej infekcji.
Niekiedy zakażenie przebiega z objawami narządowymi, wyróżniamy wówczas postać węzłową (dominuje powiększenie węzłów chłonnych, przed- i zausznych, szyjnych lub karkowych, rzadziej pachowych i pachwinowych), toksoplazmoza gałki ocznej (zaburzenia widzenia, łzawienie, światłowstręt, mroczki i ból oka) oraz toksoplazmoza uogólnioną, związana z inwazją Toxoplasma gondii do ośrodkowego układu nerwowego (pasożyt wywołuje objawy podobne do zapalenia mózgu – bóle i zawroty głowy, zaburzenia równowagi, oczopląs, apatia, trudności z koncentracją).
To, co niepokoi wszystkie przyszłe mamy, to możliwość zarażenia się Toxoplazma gondii w trakcie ciąży i następowe zakażenie płodu (toksoplazmoza wrodzona). Głównym objawem jest przede wszystkim tzw. triada Sabina-Pinkertona: małogłowie lub wodogłowie, zapalenie siatkówki i naczyniówki, zwapnienie śródmózgowe. Kliniczne objawy toksoplazmozy u noworodka mogą być widoczne przy urodzeniu lub mogą ujawnić się w późniejszym okresie (niski wskaźnik inteligencji, opóźnienie rozwoju umysłowego, zmiany oczne związane z wrodzoną toksoplazmozą).
Aktualnie uważa się, że w większości przypadków do zarażenia płodu może dojść w trakcie infekcji pierwotnej u matki; przyjmuje się, że około 40% dzieci matek zarażonych T. gondii po raz pierwszy w ciąży będzie zainfekowanych (do 65% w III trymestrze), a u około 15% z nich rozwinie się ciężka postać toksoplazmozy.
Przebycie infekcji przed ciążą zapobiega zarażeniu płodu. Opisywane w literaturze światowej wyjątki to pacjentki z ciężkim upośledzeniem odporności (pacjentki przyjmujące leki immunosupresyjne lub chore na AIDS) oraz możliwość reinfekcji (ponownej infekcji) typem Toxoplazma gondii o odmiennej charakterystyce serologicznej; dla Europejek niebezpieczne zwłaszcza są typy spotykane w Ameryce Południowej.